آنچه در این مقاله مطالعه می کنید:
زانوی پرانتزی (Bow legs یا Genu Varum) حالتی است که زانوی فرد از حالت طبیعی خارج و به سمت بیرون خم می شود. در این وضعیت هنگامی که فرد در حالت ایستاده است و مچ های پایش را به هم می چسبند، زانو ها به هم نمی چسبند. عدم تشخیص و درمان این عارضه در سنین پایین، می تواند منجر به عوارض غیر قابل برگشتی همچون درد و تحلیل رفتن تدریجی زانو گردد.
تشخیص به موقع و زود هنگام این عارضه به درمان و جلوگیری از پیشرفت آن کمک می نماید.در این مقاله با ما همراه باشید تا به شرح علائم، روش های تشخیص و شیوه های درمانی این عارضه بپردازیم.
علائم زانو پرانتزی چیست؟
زانوی پرانتزی بیشتر در حالت ایستاده یا هنگام راه رفتن افراد مشخص می شود. یکی از مهم ترین نشانه های پای پرانتزی، عدم تعادل و هماهنگی در راه رفتن است. علائم دیگری از زانوی پرانتزی که بیشتر در کودکان مشاهده می شود، چرخش پا به داخل می باشد.
- کمانی شدن ساق پا؛ زمانی که پاهایشان را در کنار یکدیگر قرار می دهند زانو ها نمی تواند به هم نزدیک شود زیرا که استخوان پا و مفاصل در این بخش فاصله زیادی از هم پیدا کرده است.
- کاهش دامنه حرکت لگن
- درد در ناحیه زانو و لگن؛ این افراد به دلیل آناتومی غیر معمولی که دارند درد هایی را در بخش های پاها و زانو ها احساس می کنند.
- مشکل در راه رفتن و دویدن؛ کسانی که زانوی پرانتزی شکل دارند، حالت راه رفتن شان به صورت فاصله دار است، به صورتی که زانوها از هم فاصله زیادی دارند که در راه رفتن به شکل لنگ زدن نشان می دهد.یا به صورت عامیانه مانند اردک وار است.
- بد نشستن و بد ایستادن
- بی‌ثباتی در زانو
- کاهش ارتفاع پایین تنه فرد
- اضافه وزن و افزایش فشار به نواحی زانو
- عدم توانایی در تحمل فشار طولانی بر زانو ها و چرخش ساق
- عدم توانایی در تراز و استقامت در هنگام راه رفتن؛ گاهی در بسیاری از افراد مشاهده شده است که آنها بسیار زود خسته می شوند و نمی توانند به مدت طولانی پیاده روش داشته باشند.
علائم زانوی پرانتزی در نوزاد و کودکان
ممکن است در اثر فشار ناشی از فضای تنگ رحم، زانوی نوزادان به سمت بیرون انحنا پیدا کند و از هم فاصله پیدا کند. پاهای پرانتزی بین 12 تا 18 ماهگی ظاهر آشکارتری دارد و می تواند در یک یا هر دو زانو ایجاد شود. در بیشتر موارد، پاهای پرانتزی تا زمانی که کودک به سن 3 یا 4 سالگی می رسد، از بین می رود. از علائم پاهای پرانتزی در کودکان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- هنگامی که کودک در حال یادگیری راه رفتن است، پاهای پرانتزی واضح‌تری خواهد داشت. این وضعیت معمولاً تا زمانی که کودک (3) یا (4) ساله شود، از بین می رود.
- کودکان در هنگام نشستن به گونه ای می نشینند که کف پاهایشان در مقابل هم قرار می گیرند؛ چرا که زانوی پای کودکان به صورت طبیعی اندکی زاویه دارند.
- پاهای پرانتزی در کودکان به ندرت باعث مشکلات جدی می شوند و معمولاً نیازی به درمان ندارند. چرا که این وضعیت باعث درد نمی شود یا بر توانایی کودک برای پریدن، راه رفتن و یا دویدن تأثیری نمی گذارد.
- آهسته آهسته فرم بدن کودک تغییر می‌کند و این تغییر شکل باعث می‌شود کودک بتواند به صورت طبیعی راه برود. برای دیده شدن این اثر می‌توانید راه رفتن یک کودک 2 ساله و کودک 10 ساله را با هم مقایسه کنید.
- اگر کودک در سنین کودکی تحرک و فعالیت کافی نداشته باشد (تقریبا در تمام روز) یا به شکلی تغذیه‌اش خوب نباشد، پاهای کودک کم‌کم برای تحمل وزن بدن آماده می‌شوند که بدنش نمی‌تواند رشد طبیعی بدن خود را کامل کند و باعث ایجاد پای پرانتزی می شود.
- ساعت‌ها دراز کشیدن مقابل تلویزیون، یا بازی‌کردن با گوشی، علاوه بر تغییر شکل در ستون فقرات و گردن، آمادگی کودک برای تحمل وزن بدن را هم کمتر می‌کند و می‌تواند کودک را در معرض خطر ابتلا به زانوی پرانتزی قرار دهد. این سنین استفاده از حرکات اصلاحی زانوی پرانتزی تحت نظر متخصص به شدت می تواند کمک کننده باشد.
- پوشک کردن بیش از حد نوزاد در هنگام رشد زانوها و پاها باعث ایجاد پای پرانتزی می شود.
تفاوت پای پرانتزی و زانوی ضربدری چیست ؟
نکته ای که باید به آن توجه داشت این است که پای پرانتزی با پاری ضربدری متفاوت است. پای پرانتزی به حالتی گفته می شود که در آن زانوها به بیرون خم شده و فضای بین مچ پا کاهش می‌یابد، اما پای ضربدری به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن زانوها به هم نزدیک شده و فضای بین مچ پاها افزایش یابد. پای پرانتزی و زانوی ضربدری هر دو نوعی بدشکلی زانو به حساب می آیند.
عارضه زانوی ضربدری که به آن ژنووالگوم نیز می گویند؛ از سن 3 تا 4 سالگی کودک آغاز می شود که در این حالت زاویه زانو کاملا به سمت داخل خم می باشد. این شکل از زانوی ضربدری، تا سن 6 سالگی، بهبود می‌یابد.
در صورتی که این عارضه درمان نشود، با بالا رفتن سن می تواند منجر به چرخش نامناسب یا پیچ خوردگی استخوان درشت‌نی شود. یعنی پاها در مقایسه با زانوها، یا به‌سمت داخل یا خارج می‌چرخند.
عوامل ایجاد زانو یا پای پرانتزی چیست ؟
- بیماری بلانت: بیماری بلانت زمانی اتفاق می‌افتد که صفحات رشد اطراف زانو کند می‌شوند یا ساخت استخوان جدید متوقف می شود، بیماری بلانت ممکن است بین تولد تا سن 3 سالگی اتفاق بیفتد و معمولا در هر دو زانو رخ می دهد. بیماری بلانت نوجوانان و کودکان بالای 10 سال را تحت تاثیر قرار می دهد و این احتمال نیز وجود دارد که فقط یک زانو را درگیر کند.
- راشیتیسم: راشیتیسم یک بیماری استخوانی است که به دلیل کمبود کلسیم، فسفر و ویتامین D (که همگی برای داشتن استخوان‌های قوی لازم هستند) ایجاد می‌شود. ابتلا به راشیتیسم در کشورهای توسعه یافته به ندرت اتفاق می افتد؛ چرا که بسیاری از محصولات غذایی با ویتامین D غنی شده اند. شایان ذکر است که این بیماری همچنین می تواند توسط یک مشکل ژنتیکی که مانع از جذب ویتامین D می شود، ایجاد شود.
- آرتروز زانو: آرتروز باعث از بین رفتن غضروف و ساییدگی استخوان ها می شود که به مرور زمان و با پیشرفت آرتروز ساییدگی نیز بیشتر شده و باعث پرانتزی شدن پاها می شود.
- کوتولگی یا آکندروپلازی: آکندروپلازی نوعی کوتولگی است که باعث خمیده شدن پاها برای مدت طولانی می شود.
- عفونت در زانو: عفونت و زائده های استخوانی، در بین بزرگسالان رایج است که باعث پرانتزی شدن پاها و بیماری ژنووراروم می شود. این بیماری می تواند زمانی رخ دهد که فرد دچار شکستگی استخوان شده و این شکستگی به درستی بهبود پیدا نکرده است.
- علل ارثی و ژنتیکی:در برخی موارد افراد از سن کودکی به صورت مادرزادی به این بیماری دچار می شوند. در نتیجه اگر علت زانوی پرانتزی عوامل ژنتیکی باشد، باید مورد درمان قرار بگیرد؛ چرا که به خودی خود درمان نمی شود.
- شکستگی در بخش زانو ها و مفاصل: شکستگی در قسمت زانو یا به اصطلاحی مو برداشتن زانو در هنگام رشد باعث غیر طبیعی شدن فرم پا و پرانتزی شدن آن می شود.
- ضعف عضلات همسترينگ: ضعف در زانوها و عضلات چهار سر ران باعث می شود عضلات و ماهيچه ها وظايف خود را در قبال زانو و ساق درست انجام ندهند و زانوی پرانتزی ايجاد شود.
- بیماری پاژه: این بیماری بر نحوه بازسازی استخوان پس از شکستگی زانو تاثیر منفی می‌گذارد. در نتیجه استخوان‌ها آن‌طور که باید، بازسازی نمی‌شوند. با گذشت زمان، این بیماری می‌تواند منجر به زانوی پرانتزی و سایر مشکلات مفصلی شود. بیماری پاژه در افراد مسن شایع‌تر است و می‌توان با تشخیص و درمان به موقع، از ایجاد آن پیشگیری کرد.
نوع و میزان درجه پای پرانتزی
میزان قوس و انحنا و فاصله بین زانوها در حالتی که فرد پاهای خود را جفت کرده است، اصلی ترین فاکتور برای دسته بندی درجه این بیماری می باشد. در صورتیکه فرد به حالت طاق باز دراز کشیده و دو قوزک پا به هم چسبیده باشند، میزان فاصله بین دو کندیل داخلی ران اندازه گیری می شود. اگر این فاصله کمتر از 2.5 سانتی متر باشد، پای پرانتزی درجه یک، بین 2.5 تا 5 سانتی متر پای پرانتزی متوسط یا درجه دوم و بیشتر از آن در درجه سوم قرار دارد. درمان پای پرانتزی خفیف یا درجه اول در اغلب مواقع با پوشیدن کفش طبی و انجام حرکات ورزشی قابل درمان می باشد. برای درمان نوع دو و سوم پرانتزی بودن پا روش های دیگری توسط پزشک و جراح ارتوپد تجویز می گردد.
نحوه تشخیص پاهای پرانتزی
پزشک و جراح ارتوپد از لحاظ فیزیکی پاها و زانو ها را بررسی می کند؛ بدین صورت که ابتدا از فرد می خواهد پاهای خود را در کنار هم قرار دهد تا برسی کند که آیا فاصله ی بین زانو ها بیشتر از حد معمول است یا خیر.
باید به این نکته توجه داشت که چنانچه فرد علائم زیر را مشاهده کرد، باید به پزشک ارتوپد جهت معاینه و درمان مراجعه نماید:
- پاها به خودی خود صاف نمی شوند.
- خم شدن پا نامتقارن است.
- دیده شدن علائمی مانند درد، لنگیدن، ضعف یا مشکل در دویدن و راه رفتن.
تشخیص بیماری پاهای خمیده یا راشیتیسم نیاز به عکس برداری با اشعه ایکس دارد که اگر فرد مشکوک به راشیتیسم باشد، پزشک با تجویز آزمایش خون تعیین می کند که فرد به این بیماری مبتلا شده است یا خیر.
اگر پزشک تشخیص دهد که فرد به پای پرانتزی شدید دچار است که زوایای طبیعی مفصل زانو را تحت تاثیر قرار داده است، با توجه به سن و شرایط دیگر فرد روش جراحی را برای درمان توصیه می نماید.
عوارض پای پرانتزی
عوارض ابتلا به پای پرانتزی در صورت عدم مراجعه به موقع به پزشک ارتوپدی به شرح زیر می باشد:
- آرتروز زانو
- آسیب رسیدن به مینیسک زانو
- تخریب و آسیب به غضروف زانو
- ناتوان شدن در انجام فعالیت های روزانه
- درد شدید
- بی حسی
روش های پیشگیری از زانوی پرانتزی
هیچ روش دقیقی برای پیشگیری از پای پرانتزی وجود ندارد، اما می‌توان با استفاده از یک سری اقدامات خاص از ایجاد زانو یا پای پرانتزی پیشگیری کرد. برای مثال، می‌توانید با دریافت ویتامین D کافی، هم از طریق رژیم غذایی و هم قرار گرفتن در معرض نور خورشید، از بروز بیماری راشیتیسم پیشگیری نمایید.
اگر کودک شما بعد از ۲ سالگی هنوز دارای زانوی پرانتزی است، حتما به پزشک مراجعه کنید. تشخيص زودهنگام زانو پرانتزی به شما و فرزندتان در درمان اين عارضه كمک می كند.
درمان پاهای پرانتزی
درمان پای پرانتزی به شدت انحنای آن بستگی دارد. در صورتی که درجه زانوی پرانتزی زیاد نباشد، می توان از روش هایی مانند فیزیوتراپی و ماساژتراپی، تمرینات تقویت پا، تمرینات عضلات کشاله ران، استفاده از بریس های طبی و جراحی استفاده کرد.
1) فیزیوتراپی در منزل برای درمان زانوی پرانتزی
درمان زانوی پرانتزی با فیزیوتراپی یکی از بهترین روش های درمانی محسوب می‌شود. در طول دوره فیزیوتراپی، تمرینات و حرکات اصلاحی به گونه‌ای طراحی می‌شوند که تحریک‌پذیری مفصل زانو افزایش یابد و همچنین عضلات پا تقویت شود.
برخی از مهمترین مزایای فیزیوتراپی پای پرانتزی شامل موارد زیر است:
- در طول درمان نیازی به مصرف دارو نیست.
- فیزیوتراپی زانوی پرانتزی بر خلاف عمل جراحی، هیچ درد و دوره نقاهتی ندارد.
- فیزیوتراپی زانو پرانتزی هیچ عوارضی ندارد.
2) تمرینات ورزشی برای درمان پای پرانتزی
یکی از بهترین روش های اصلاحی که به روند درمان پای پرانتزی کمک می کند، انجام حرکات ورزشی استاندارد می باشد که می تواند روند درمان را بهتر کند. البته دقت داشته باشید که تمرین و حرکات ورزشی برای تقویت زانو و عضلات پا باید زیر نظر افراد حرفه ای و متخصص در این زمینه صورت گیرد. در نتیجه پیشنهاد می کنیم از انجام تمرین های خودسرانه خودداری کنید؛ چرا که ممکن است آثار نامطلوبی در روند درمان ایجاد کند. از بهترین حرکات ورزشی مناسب برای درمان پای پرانتزی می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- انجام حرکات کششی
- استفاده از غلتک
- اسکات
- پیلاتس
- یوگا
- بدنسازی
- ماساژ
3) درمان پای پرانتزی با کفش مخصوص
کفش مناسب برای پاهای پرانتزی به گونه‌ای طراحی شده است که راحتی بیشتری را برای پاها فراهم می نماید. این کفش‌ها به صورت سفارشی بر اساس فرم پا طراحی و ساخته می شوند و سبب راحتی در راه رفتن، انجام فعالیت‌ها و … را راحت‌تر می شوند. همچنین این کفش ها نقش حمایتی از قوس کف پا، ستون فقرات و لگن دارند.
4) جراحی پای پرانتزی
عمل جراحی به عنوان روش درمان قطعی پای پرانتزی به شمار می رود، به خصوص در مواردی که درجه پای پرانتزی شدید باشد.
در عمل جراحی استخوان ها شکسته می شود و با تغییر موقعیت آنها، به درمان پای پرانتزی می پردازند. در طول عمل جراحی سر استخوان‌های پا با استفاده از یک اره مخصوص بریده می‌شود. در ادامه استخوان بریده شده در موقعیت مناسب قرار می گیرد و با استفاده از پلاک و پیچ یا میله‌های فلزی در محل تثبیت می‌شود.
رایج‌ترین مشکلاتی که با استفاده از جراحی پای پرانتزی درمان می‌شود، عبارت است از:
- دیسپلازی لگن (فرورفتگی لگن)
- ضعیف شدن انتهای تحتانی استخوان ران
- ناهنجاری‌های ظریف در شکل استخوان ران
درمان پاهای پرانتزی در کودکان
پاهای پرانتزی علاوه بر اختلال در راه رفتن از لحاظ زیبایی نیز می‌تواند تاثیر منفی در اعتماد به نفس کودکان داشته باشد. بنابراین لازم است در همان مراحل اولیه شروع بیماری و در دوران کودکی درمان‌های مناسب زیر نظر پزشکان متخصص آغاز شود.
درمان‌هایی که جهت زانوی پرانتزی وجود دارد با توجه به سن کودک و علت ایجاد آن متفاوت می‌باشد که در ادامه به برخی از آنها به صورت مختصر اشاره خواهیم کرد.
1) درمان پاهای پرانتزی در کودکان زیر 2 سال
پاهای پرانتزی در نوزادان و کودکان زیر 2 سال در اغلب موارد به صورت خود به خود بهبود می‌یابد، اما لازم است به صورت مداوم مراحل رشد کودک زیر نظر متخصصین تحت کنترل باشد تا در صورت عدم بهبود راهکارهای درمانی مناسب انجام شود.
2) درمان پاهای پرانتز در کودکان بالای 2 سال
اگر پس از 2 سالگی کودک شما همچنان دارای پاهای پرانتزی باشد، با توجه به علت بیماری درمان‌های پیشنهادی شامل موارد زیر می باشد:
- استفاده از کفش‌های مخصوص
- استفاده از آتل و بریس
- گچ گرفتن پاها
- جراحی
کفش مخصوص پای پرانتزی کودکان
حالت زانوی پرانتزی در کودکان معمولاً تا دو سالگی قابل تشخیص نیست. بعد از این سن که کودک به صورت کامل شروع به راه رفتن کند، می‌توانید علائم پرانتزی بودن پا را تشخیص دهید؛ زیرا وزن کامل بدن کودک بر روی پاها افتاده و می‌توان تشخیص داد که آیا پاها حالت پرانتزی می‌گیرند یا به صورت صاف و کامل می‌ایستند. در هر صورت تشخیص به موقع این عارضه، در پیشگیری از تشدید آن بسیار اهمیت دارد. یکی از روش‌های درمانی برای کودکان نیز استفاده از کفش مخصوص کودکان است.
بدون نظر