سیاه شدگی سراستخوان ران که به آن نکروز نیز می گویند، زمانی رخ می دهد که به دلایل مختلف خون رسانی به استخوان سر ران دچار مشکل گردد و موجب مرگ استخوان شود. این عارضه باعث از بین رفتن سلول های سر استخوان و تخریب بافت های استخوانی می گردد. ما در این مقاله به شرح این بیماری، علت و علائم آن و همچنین روش های درمانی می پردازیم.

سیاه شدن سر استخوان ران چیست؟

انسداد جریان خون به بافت استخوان ران باعث سیاه شدن سر استخوان ران می گردد. به طور معمول بافت استخوان ها مدام در حال تغییر هستند و بافت های جدید جایگزین بافت های پیر و قدیمی می شوند. بدین صورت که خون حامل مواد مغذی و اکسیژن مورد نیاز برای بازسازی بافت استخوان ها و زنده ماندن آن هاست. از این رو بدون جریان خون، بدن نمی تواند بافت استخوانی جدید را به خوبی بسازد.

در واقع، استخوانی که در اثر نرسیدن خون از بین می رود، استحکام و عملکرد خود را از دست می دهد؛ به گونه ای که مثل قبل تحمل فشار و وزن بالا را نخواهد داشت. عدم توانایی در تحمل و فشار ناشی از وزن، باعث می شود که استخوان دچار تغییر فرم شده و شکل آن تغییر کند. تغییر شکل در استخوان ران بدین شکل است که سر استخوان به مرور زمان پهن تر شده و شکل گرد و کروی آن از بین می رود.

تغییر شکل استخوان سبب می گیرد که سر استخوان ران یا فمور با حفره استابولوم به مانند سابق هماهنگی نداشته باشد. ناهماهنگی ایجاد شده بین این 2 استخوان سبب می گردد که نتوانند در نواحی مفصلی به راحتی حرکت کنند که منجر به ساییدگی 2 استخوان و همچنین مفصل می گردد.

سیاه شدن سر استخوان ران در کودکان یا بیماری پرتس

سیاه شدن سر استخوان ران در کودکان که با نام بیماری پرتس شناخته می شود، اغلب در کودکان با سن 4 تا 10 سال اتفاق می افتد و معمولاً فقط یک لگن را درگیر می کند. در برخی موارد نادر نیز ممکن است این بیماری در هر 2 لگن رخ دهد. نرسیدن مقدار خون کافی به سر استخوان ران باعث ایجاد بیماری پرتس می گردد و منجر به تضعیف استخوان و درنتیجه شکنندگی راحت استخوان می شود. علت کاهش خون رسانی به این استخوان تا به امروز مشخص نشده است، ولی احتمال بروز بیماری پرتس در پسران حدود چهار برابر بیشتر از دختران است.

علت سیاه شدن سر استخوان ران

هر عاملی که باعث اختلال در خونرسانی به سر استخوان ران گردد، باعث ایجاد سیاه شدگی سر استخوان می گردد. این عوامل عبارتند از:

• مصرف بیش از حد الکل و مواد مخدرهای تزریقی
• داروهای چاقی و لاغری
• عفونت در ناحیه مفصل ران
• بیماری کرونا
• مصرف داروهای حاوی کورتون
• عارضه لغزش سر استخوان ران
• شکستگی گردن استخوان ران یا در رفتگی مفصل ران
• غواصی حرفه ای به مدت طولانی
• کم خونی داسی شکل، بیماری گوشه، بیماری کرون و لوپوس، در آرتریت روماتوئید، التهاب لوزالمعده
• عارضه دررفتگی مادرزادی مفصل ران

علائم سیاه شدن سر استخوان ران

مهم ترین علائم این بیماری درد در ناحیه ران است که اغلب در کشاله ران و جلوی ران حس می شود. در ابتدای شروع عارضه این درد کم است و به مرور و با افزایش فعالیت های بدنی، درد نیز شدت می گیرد. با افزایش شدت درد، بیمار در انجام کارهای روزمره و فعالیت های خود نیز دچار مشکل می گردد. در زمان اوج بیماری، فرد حتی در هنگام استراحت نیز درد احساس می کند. این درد ممکن است به نواحی دیگر مثل ران، لگن و زانو نیز سرایت کند.

پیشرفت بیماری باعث خشک شدن مفاصل و اختلال در حرکت و راه رفتن فرد می گردد. این عارضه در اثر تغییر شکل سر استخوان ران و کوتاه شدن آن رخ می دهد. با تغییر شکل این استخوان، اندام تحتانی نیز کوتاه می شود که منجر به لنگ زدن در راه رفتن بیمار می گردد. عدم درمان این عارضه، می تواند منجر به لاغر شدن و ضعیف شدن ران و عضلات لگن گردد.

تشخیص سیاه شدگی سر استخوان ران

پزشک ابتدا با معاینه فیزیکی به بررسی شرح حال بیمار در مورد نوع درد و محل آن می پردازد. اما باید توجه داشت که معاینه تکمیلی برای تشخیص سیاه شدگی سر استخوان با نتایج ام آر آی MRI و رادیوگرافی (عکس برداری از لگن) انجام می شود.

در اوایل زمان بیماری، این عارضه با کاهش تراکم سر استخوان ران شروع می شود و به مرور زمان باعث تغییر شکل این استخوان می گردد. در مواردی که بیمار مراحل اولیه بیماری را طی می کند، از MRI برای تشخیص آن استفاده می کنند؛ چرا که تشخیص کاهش تراکم استخوان با تصاویر رادیوگرافی امکان پذیر نیست.

درمان سیاه شدن سر استخوان ران

درمان سیاه شدگی سر استخوان ران با 2 روش درمان جراحی یا درمان غیر جراحی انجام می شود. در روش درمان غیر جراحی، پزشک ارتوپد اقدام به تجویز دارو می نماید که این روش احتمال موفقیت پایینی دارد و در حدود 10 درصد بیماران در مراحل اولیه ابتلا، با این روش درمان می شوند. در اغلب موارد روش درمانی جراحی، بهترین روش و قطعی ترین روش درمان سیاه شدگی سر استخوان محسوب می شود.

درمان جراحی سیاه شدگی سر استخوان ران

همانطور که گفته شد عمل جراحی بهترین و قطعی ترین روش درمان سیاه شدگی سر استخوان می باشد. اگر بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده شود، می توان فرآیند خونرسانی در سر استخوان ران را دوباره بازیابی کرد و به درمان بیماری کمک کرد. طی این فرآیند که به آن جراحی دکمپرشن می گویند، پزشک جراح برای کاهش فشار استخوان ها، یک یا چند حفره در سر و گردن استخوان ران با کمک یک مته ایجاد می کند. قطر این حفره ها چند میلی متر و به منظور ایجاد آن ها، جراح یک شکاف خارجی در ناحیه خارجی لگن به وجود می آورد.

چنانچه بیماری در مراحل پیشرفته باشد، تنها روش درمان جراحی تعویض مفصل هیپ و لگن است که در این روش جراحی، مفصل هیپ یا لگن با یک مفصل مصنوعی(پروتز) تعویض می گردد. این تعویض مفصل شامل قسمت های گوی و کاسه لگن به همراه سر استخوان ران می باشد.

سخن پایانی

سیاه شدن سر استخوان ران یک عارضه پزشکی دردناک است که می تواند روند زندگی و فعالیت های روزمره فرد بیمار را مختل کند. امروزه این بیماری متاسفانه با توجه به عواملی مانند مصرف داروهای چاقی یا لاغری، مکمل های بدنسازی، داروهای کورتون دار و همچنین عوارض بیماری هایی مانند کرونا و دررفتگی لگن روند رو به رشدی دارد.

چنانچه بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده شود، درمان دارویی و جراحی هایی مانند دکمپرشن سر استخوان ران می توانند موثر باشند، اما درصد موفقیت این روش درمان خیلی پایین و در حدود 10 درصد است. در اغلب موارد که سیاه شدگی سر استخوان در مراحل پیشرفته می باشد، تنها روش درمانی جراحی تعویض مفصل هیپ می باشد که مفصل هیپ یا لگن به طور کامل با مفصل مصنوعی (پروتز) جایگزین می گردد. تشخیص به موقع و درمان زودهنگام می تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند؛ از این رو باید به این نکته توجه داشت که به محض مشاهده علائم این بیماری باید فوراً به پزشک ارتوپد برای معاینه تکمیلی و درمان مراجعه کرد.